Tổng hợp các phương pháp xử lý dầu thải hiệu quả

Dầu thải là một trong những nguồn ô nhiễm nguy hiểm nếu không được thu gom và xử lý đúng cách. Việc xử lý dầu thải không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn đáp ứng các yêu cầu pháp luật hiện hành. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về khái niệm dầu thải, tác động tiêu cực của nó và tổng hợp các phương pháp xử lý phổ biến, hiệu quả hiện nay.

Dầu thải là gì? 

Dầu thải là các loại dầu đã qua sử dụng, bị biến đổi thành phần do tác động của nhiệt độ, áp suất, quá trình oxy hóa hoặc nhiễm tạp chất trong quá trình sử dụng. Khi mất đi công năng ban đầu, dầu thải trở thành một dạng chất thải nguy hại ảnh hưởng tới môi trường, cần được thu gom, xử lý đúng cách để tránh gây ô nhiễm môi trường.

Tùy vào nguồn phát sinh, dầu thải được chia thành ba nhóm chính:

• Dầu thải công nghiệp: Phát sinh từ hoạt động vận hành máy móc, thiết bị, phương tiện giao thông hoặc sản xuất công nghiệp. Bao gồm các loại dầu nhớt thải, dầu thủy lực, dầu cắt gọt kim loại, dầu biến thế… chứa nhiều kim loại nặng, hợp chất hữu cơ độc hại và nguy cơ gây cháy nổ cao.
• Dầu thải thực phẩm: Là dầu ăn đã qua sử dụng trong nấu nướng tại hộ gia đình, nhà hàng, bếp ăn công nghiệp. Sau nhiều lần chiên rán, dầu thực phẩm bị phân hủy sinh ra các chất độc như acrolein, aldehyde… Nếu không xử lý đúng cách, dầu ăn thải có thể làm tắc nghẽn cống rãnh, gây mùi hôi và ô nhiễm nguồn nước.
• Dầu thải sinh hoạt: Bao gồm dầu mỡ rò rỉ trong quá trình rửa chén bát, vệ sinh vật dụng nhà bếp, thải ra hệ thống thoát nước. Tuy lượng phát sinh nhỏ, nhưng khi tích tụ lâu ngày sẽ gây tắc nghẽn đường ống, đồng thời tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển, làm suy giảm chất lượng nước và vệ sinh đô thị.

Tác động của dầu thải 

Dầu thải, dù phát sinh từ hoạt động công nghiệp, sinh hoạt hay thực phẩm, đều tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với môi trường và sức khỏe con người nếu không được thu gom và xử lý đúng cách. Trên thực tế, dầu thải thường chứa các thành phần độc hại như kim loại nặng, hydrocacbon, chất phụ gia, hợp chất hữu cơ khó phân hủy,… và có khả năng tồn lưu lâu dài trong môi trường tự nhiên.

Dưới đây là những tác động tiêu biểu của dầu thải khi không được xử lý đúng quy trình:

• Gây ô nhiễm nguồn nước: Khi thải trực tiếp ra sông, hồ, kênh rạch hoặc hệ thống thoát nước, dầu thải hình thành lớp màng mỏng ngăn cản oxy hòa tan vào nước, làm giảm chất lượng nước và đe dọa hệ sinh thái thủy sinh. Các chất độc trong dầu thải còn có thể ngấm vào nguồn nước ngầm – vốn là nguồn cung cấp nước sinh hoạt quan trọng.
• Ô nhiễm đất và hệ sinh thái: Dầu thải rò rỉ hoặc bị đổ bỏ trực tiếp xuống đất sẽ làm biến đổi cấu trúc đất, giết chết các vi sinh vật có lợi, giảm độ phì nhiêu và khả năng tự làm sạch của môi trường đất. Trong nhiều trường hợp, dầu thải còn ảnh hưởng đến năng suất cây trồng và gây ra hiện tượng thoái hóa đất.
• Gây hại cho sức khỏe con người: Tiếp xúc trực tiếp với dầu thải hoặc hít phải hơi dầu chứa các chất bay hơi độc hại như benzen, toluen, xylene… có thể gây kích ứng da, mắt, đường hô hấp và lâu dài dẫn đến các bệnh mãn tính, thậm chí ung thư. Ngoài ra, việc sử dụng lại dầu ăn đã qua sử dụng (mà chưa qua xử lý an toàn) trong nấu nướng cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với hệ tiêu hóa và tim mạch.
• Nguy cơ cháy nổ và tai nạn môi trường: Một số loại dầu thải, đặc biệt là dầu công nghiệp, có khả năng bắt lửa cao. Nếu không được lưu trữ và xử lý theo tiêu chuẩn an toàn, dầu thải có thể gây cháy nổ trong kho bãi hoặc trên đường vận chuyển, dẫn đến sự cố môi trường nghiêm trọng.

Từ những tác động nêu trên, có thể thấy rằng việc xử lý dầu thải không đơn thuần là hoạt động kỹ thuật, mà còn là yêu cầu cấp thiết nhằm giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Đây cũng là lý do tại sao pháp luật ngày càng siết chặt các quy định liên quan đến quản lý và xử lý chất thải nguy hại, trong đó có dầu thải.

Khám phá ngay: Cyclone là gì? Nguyên lý, cấu tạo và ứng dụng trong xử lý khí thải công nghiệp

Tổng hợp các phương pháp xử lý dầu thải

Tùy thuộc vào đặc tính lý – hóa của từng loại dầu thải, các phương pháp xử lý sẽ được lựa chọn sao cho phù hợp nhằm tối ưu hiệu quả tái sử dụng, giảm thiểu ô nhiễm và tuân thủ quy định pháp luật. Dưới đây là bốn nhóm phương pháp xử lý dầu thải phổ biến đang được áp dụng trong thực tế, bao gồm vật lý, hóa học, sinh học và nhiệt.

Phương pháp vật lý

Phương pháp vật lý chủ yếu dựa trên nguyên lý tách pha hoặc chênh lệch tỷ trọng giữa dầu và nước để loại bỏ tạp chất khỏi dầu thải. Các kỹ thuật phổ biến có thể kể đến là:

• Lắng – gạn: Cho phép dầu và nước phân tầng tự nhiên trong bể chứa để tách riêng phần dầu nổi và cặn lắng.
• Lọc cơ học: Sử dụng các loại vật liệu như vải lọc, than hoạt tính, lưới inox để giữ lại tạp chất rắn trong dầu.
• Ly tâm: Dùng lực ly tâm cao để tách nhanh nước, cặn bẩn và các thành phần không mong muốn ra khỏi dầu.

Ưu điểm của phương pháp này là chi phí đầu tư thấp, dễ vận hành. Tuy nhiên, nó chỉ phù hợp với các loại dầu thải có mức độ ô nhiễm thấp hoặc làm tiền xử lý trước khi áp dụng phương pháp khác.

Phương pháp hoá học

Phương pháp hóa học được áp dụng để biến đổi thành phần độc hại trong dầu thải thành các chất ít gây hại hơn hoặc dễ xử lý hơn. Một vài phương pháp thường được áp dụng gồm:

• Keo tụ – tạo bông: Thêm các hóa chất như phèn nhôm, PAC để kết dính các chất lơ lửng, dầu nhũ tương thành bông cặn, dễ lắng.
• Oxy hóa – khử: Sử dụng chất oxy hóa (như KMnO₄, H₂O₂) để phá vỡ cấu trúc các hợp chất hữu cơ độc hại trong dầu.
• Trung hòa pH: Điều chỉnh độ pH của dầu thải để ổn định thành phần hóa học và hỗ trợ các bước xử lý tiếp theo.

Phương pháp này đòi hỏi sự kiểm soát chặt chẽ về liều lượng hóa chất và điều kiện phản ứng, tránh tạo ra sản phẩm phụ nguy hiểm.

Phương pháp sinh học

Phương pháp sinh học sử dụng vi sinh vật để phân hủy hoặc chuyển hóa các thành phần hữu cơ có trong dầu thải thành các chất ít độc hơn hoặc vô hại. 

Những kỹ thuật xử lý phổ biến có thể kể đến như sau:

• Xử lý hiếu khí: Vi sinh vật phát triển trong môi trường có oxy, phân giải dầu thành CO₂ và nước.
• Xử lý kỵ khí: Ứng dụng trong điều kiện thiếu oxy để xử lý dầu thải có hàm lượng hữu cơ cao, đồng thời sinh ra khí metan có thể thu hồi năng lượng.

Ưu điểm lớn của phương pháp này là thân thiện với môi trường, chi phí vận hành thấp. Tuy nhiên, thời gian xử lý kéo dài và yêu cầu điều kiện sinh trưởng phù hợp cho vi sinh vật.

Phương pháp nhiệt

Phương pháp nhiệt là quá trình xử lý dầu thải bằng cách đốt cháy hoặc nhiệt phân để phân hủy các thành phần hữu cơ độc hại. 

Hai hình thức phổ biến gồm:

• Đốt trực tiếp: Áp dụng cho các loại dầu thải dễ cháy, sử dụng lò đốt chuyên dụng có hệ thống xử lý khí thải đi kèm.
• Nhiệt phân: Dầu thải được nung nóng trong môi trường yếm khí để phân hủy thành khí, dầu nhẹ và than, có thể tận dụng làm nhiên liệu thứ cấp.

Mặc dù hiệu quả cao trong việc loại bỏ chất ô nhiễm, nhưng phương pháp nhiệt đòi hỏi công nghệ hiện đại, chi phí đầu tư lớn và cần đảm bảo kiểm soát chặt chẽ khí thải phát sinh.

Xem ngay: Bể lọc chậm là gì? Cấu tạo, nguyên lý hoạt động và ứng dụng thực tế

Quy định pháp luật về xử lý dầu thải

Dầu thải được xếp vào nhóm chất thải nguy hại hoặc chất thải có khả năng gây ô nhiễm cao theo quy định pháp luật Việt Nam. Việc thu gom, vận chuyển và xử lý dầu thải phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo vệ môi trường, nhằm ngăn chặn các tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái.

Dưới đây là những văn bản pháp lý và quy định hiện hành liên quan đến xử lý dầu mỡ thải:

• Luật Bảo vệ môi trường 2020: Quy định rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân phát sinh chất thải nguy hại, trong đó có dầu thải, phải thực hiện phân loại, lưu giữ tạm thời và chuyển giao cho đơn vị có giấy phép xử lý hợp pháp.
• Nghị định 08/2022/NĐ-CP: Hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường, quy định chi tiết về điều kiện hành nghề xử lý chất thải nguy hại, trong đó yêu cầu các đơn vị xử lý dầu thải phải có giấy phép xử lý chất thải nguy hại còn hiệu lực;
• Thông tư 02/2022/TT-BTNMT: Ban hành danh mục chất thải nguy hại. Trong đó, các loại dầu nhớt thải, dầu thủy lực đều nằm trong danh mục cần quản lý đặc biệt.

Việc xử lý dầu thải đúng theo quy định không chỉ giúp doanh nghiệp tránh được các chế tài xử phạt hành chính hoặc hình sự mà còn thể hiện trách nhiệm xã hội trong bảo vệ môi trường. Đồng thời, đây cũng là một trong những tiêu chí đánh giá mức độ tuân thủ pháp luật và phát triển bền vững trong hoạt động sản xuất – kinh doanh.

Tham khảo thêm: 5 phương pháp xử lý nước thải nhiễm dầu nhớt hiệu quả nhất hiện nay

Kết luận

Xử lý dầu thải là một bước quan trọng trong quản lý chất thải tổng thể, nhằm giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tùy thuộc vào nguồn phát sinh và tính chất dầu, các phương pháp vật lý, hóa học, sinh học hay nhiệt đều có thể được áp dụng một cách linh hoạt để xử lý hiệu quả và đúng quy chuẩn. Song song đó, các quy định pháp lý như Nghị định 08/2022/NĐ-CP ngày càng yêu cầu chặt chẽ hơn đối với tổ chức, cá nhân phát sinh dầu mỡ thải. Việc tuân thủ không chỉ giúp doanh nghiệp tránh rủi ro pháp lý mà còn góp phần xây dựng hình ảnh chuyên nghiệp và có trách nhiệm với môi trường.

Môi Trường Hồng Thái không chỉ là nơi cập nhật kiến thức môi trường mới nhất mà còn đồng hành cùng bạn trong việc nâng cao nhận thức, lựa chọn giải pháp phù hợp và định hướng xử lý chất thải bền vững. Tiếp tục theo dõi chúng tôi để khám phá thêm nhiều nội dung hữu ích liên quan đến bảo vệ môi trường trong đời sống và sản xuất.